Nic dziwnego, bo to właśnie tam, na całe stulecia przed lokacją miasta w XIII wieku, zaczęła się historia Bytomia. Gród na Małgorzatce, starszy niż Polska Piastów, mógł też poszczycić się jednym z najstarszych kościołów na Górnym Śląsku. A niewykluczone, że wręcz najstarszym.
Najstarszy kościół na Małgorzatce
Wczesnośredniowieczny kościół na Małgorzatce to obiekt nadzwyczaj tajemniczy, o którym - poza tym, że istniał - nie wiemy niemal nic. Nie mamy pewności, jak dokładnie wyglądał. Historycy przypuszczają, że tak, jak został wyobrażony na płaskorzeźbie z XII wieku, zwanej Tympanonem Jaksy. Ale to tylko domysł, bo tworzącego w dalekim Wrocławiu kamieniarza mogła po prostu ponieść fantazja. Kształty, nadane przezeń budowli, której być może nigdy nie widział na własne oczy, mogą bardzo odbiegać od rzeczywistych. Niestety, jej śladów nie udało się też jak na razie odkryć archeologom. Możemy tylko mieć nadzieję, że kiedyś wreszcie to nastąpi.
A jednak ten tajemniczy kościół pozostawił po sobie bardzo widoczny ślad. Jest nim sam cmentarz na Małgorzatce. Najprawdopodobniej bowiem powstał jako cmentarz przykościelny. Pierwszych zmarłych chowano dookoła grodowej świątyni. W późniejszych wiekach, gdy centrum Bytomia stało się miasto lokacyjne, kiedy dawny gród utracił swoje funkcje, przestawszy być ośrodkiem władzy i wytwórczości, cmentarz zajął dużą część wzgórza. I tak pozostało do dziś.
Cmentarz na Małgorzatce daje wiedzę o życiu
Wykopaliska archeologiczne, przeprowadzone w 2018 roku pod obecnym kościołem oraz w jego pobliżu, rozszerzyły naszą wiedzę o życiu dawnych bytomian. Odkryto tam nienaruszone w znacznej mierze pochówki z okresu średniowiecza i nowożytności. Znalezione w grobach przedmioty, a także same kości ludzkie (ze zmianami wywołanymi przez choroby, możliwe do rozpoznania przez anatomopatologa), to cenny materiał dla naukowców. Ich odkrycia pasjonują wszystkich, którym bliska jest nie tylko historia Bytomia, ale i cała historia Śląska.
